Johannes XXIII

Betekenis van de naam Johannes XXIII

Paus Johannes XXIII (Roncalli) is de 23ste paus die de naam van Johannes aanneemt bij zijn inwijding als paus. (Wel is er een tegenpaus geweest die zich Johannes XXIII noemde, maar die telt officieel niet mee!)
Voor betekenis en afleidingen van de naam Johannes zie de pagina van de apostel Johannes.

Angelo Roncalli

Paus Johannes XXIII wordt als Angelo Roncalli geboren in het jaar 1881 te Sotto il Monte, een bergdorpje ten noordoosten van Milaan.
Hij is de vierde in een gezin van dertien kinderen. Het gezin is zeer eenvoudig, de vader is landarbeider. Met financiële hulp van familieleden kan de intelligente Angelo een priesteropleiding volgen. Aan de pauselijke Lateraanse Universiteit van Rome promoveert hij in de kerkgeschiedenis.
Na zijn priesterwijding wordt hij secretaris van de bisschop van Bergamo en leraar geschiedenis aan het seminarie.
Bij deze bisschop leert Angelo grootschalig te denken, verwerft Pastorale gevoeligheid en inzicht in liturgische, oecumenische en sociale problemen.
Zo helpt hij de zeer slecht betaalde textielarbeiders, die in staking zijn.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog dient Angelo eerst als dienstplichtig soldaat bij de geneeskundige troepen, daarna als legeraalmoezenier in het Italiaanse leger.

Na de oorlog volgen allerlei functies in het bestuur van kerk van Rome. Hij werkt bij de Congregatie voor de Geloofsleer en voor de Pauselijke Missiewerken.

In 1925 wordt hij tot bisschop gewijd en volgt zijn benoeming in de diplomatieke dienst van het Vaticaan. Hij krijgt als pauselijk vertegenwoordiger aanstellingen in achtereenvolgens Bulgarije, Turkije, Griekenland en Frankrijk.

In Turkije ontdekt Roncalli dat het Europees centralisme een te grote invloed heeft bij de kerkleiding.

Vanaf 1937 resideert Roncalli in Athene. Hij ondersteunt de Griekse bevolking in haar strijd tegen de Duitse bezetting en helpt Joden te ontvluchten aan de Duitse vervolgingen.

In 1945 wordt hij benoemd tot pauselijk nuntius in Parijs waar hij kennis neemt van het Franse Marxisme alsook van het kolonialisme dat tot uitbarsting komt in de Algerijnse oorlog.
Ook steunt hij de dan opgerichte beweging van priester-arbeiders.

Op 71-jarige leeftijd (1953) krijgt Angelo Roncalli het aartsbisdom Venetië toegewezen. Hierdoor wordt zijn aanspreektitel patriarch en volgt ook nog zijn benoeming tot kardinaal. Zo maakt hij deel uit van het hoogste adviescollege van de paus.

Paus Johannes XXIII

Na het overlijden van paus Pius XII wordt kardinaal Roncalli in 1958 gekozen tot zijn opvolger. Omdat hij al 77 jaar is, wordt van hem gezegd dat hij slechts een "tussenpaus" kan zijn. Dat klopt ook wel als je kijkt naar het aantal jaren dat hij de hoogste leider van de katholieke kerk is: slechts vier en een half jaar. Maar het klopt niet als je kijkt naar zijn prestaties. Hij geeft in die korte tijd de kerk een ander gezicht. Van een gesloten bolwerk onder leiding van een teruggetrokken en statige kerkvorst wordt de R.K. kerk een meer open gemeenschap, bestuurd door een bescheiden, vriendelijke en gemakkelijk benaderbare herder. Hij houdt er van onverwachte tochten door Rome, te maken waar hij o.a. de gevangenen en zieken bezoekt. Ook gaat paus Johannes XXIII op reis binnen Italië.

Tijdens zijn pontificaat groeit Johannes uit tot wat wel de meest beminde Paus van heel de kerkgeschiedenis wordt genoemd.
Johannes XXIII zet veel vernieuwingen in gang doordat hij scherp luistert naar de wensen en de noden in de kerk en de samenleving.
Hierdoor ontstaan zijn beroemde encyclieken (pauselijke brieven):
Mater et Magistra, met de oproep zorg te hebben voor de mensen die in onze hectische samenleving kopje onder dreigen te gaan.
En Pacem in Terris, een oproep tot vrede op aarde in een tijd waarin de spanning tussen Oost en West hoog oploopt.
Johannes ziet ook de noodzaak tot meer overleg met de andere christelijke kerken en richt daarvoor het Secretariaat voor de Eenheid op.

Tweede Vaticaanse Concilie

De belangrijkste bestuurlijke beslissing van Johannes XXIII is het bijeenroepen van een grote kerkvergadering van alle ruim 3000 bisschoppen uit de hele wereld. Hij opent de eerste van de 168 vergaderingen van het Tweede Vaticaanse Concilie op 11 oktober 1962 na een voorbereidingsperiode van bijna drie jaar. Dit concilie moet zorgen voor "aggiornamento", het bij de tijd brengen van de kerk. Het concilie leidt tot een vernieuwingsgolf in de kerk, waardoor o.a. de gewone gelovigen voortaan veel meer bij de kerkdiensten betrokken worden.

Jammer voor alle gelovigen die verheugd waren over deze golf van vernieuwing binnen de kerk, hebben opvolgers van Johannes XXIII de klok weer sterk teruggedraaid.
Met name de Nederlandse kerkprovincie lijdt onder het proces van restauratie door de benoeming van een aantal bisschoppen dat op de eerste plaats trouw is aan de behoudend gezinde centrale kerkleiding. Het Vaticaan heeft daarbij meer oog voor het gedachtegoed van Pius X dan voor de visies van het tweede Vaticaans concilie op velerlei gebieden zoals: de kerk als volk Gods onderweg, de plaats van de leek in de liturgie, de sociale rechtvaardigheid en de oecumene als groei naar een waarlijk katholieke Kerk.
Vol verwachting zien vooruitstrevende katholieken uit naar het beleid van de nieuwe paus Franciscus.

Paus Johannes XXIII maakt door ernstige maagkanker-problemen alleen het eerste deel van het concilie - dat drie jaar geduurd heeft - mee.

Johannes Roncalli sterft in 1963. Hij krijgt vanwege zijn humor en spontaniteit de bijnaam "de goede paus".
Op 27 april 2014 wordt Paus Johannes XXIII samen met Paus Johannes Paulus II door Paus Franciscus te Rome heilig verklaard.

Gedachtenis viering

De gedenkdag wordt gevierd op 3 juni.

Afbeelding

Er zijn veel foto's van Paus Roncalli, dit belemmert dat er een algemeen aanvaarde iconografie van deze Paus ontstaat.
Vaak zien we hem gekleed in de dagelijkse niet liturgische kleding bestaande uit: witte soutane onder de rode mozetta (korte schoudermantel) met hermelijnen rand, een brede rijk geborduurde stola en een witte solideo (het ronde kapje dat alleen voor God wordt afgezet).
Hier is gekozen voor die veel gebruikte foto's en is de sint Pieter toegevoegd als beeld voor het Vaticaans concilie alsmede een veelkleurige groep mensen met de Italiaanse vlag van zijn geboorteland, symboliserend de eenheid tussen alle mensen die Johannes zo graag verwezenlijkt wilde zien.
.

Vaticanum II (1962-1965)

De ouders Roncalli


Bronzen plaquette van Egino Weinert
(doorklikken "Namenspatronale" en letter J)

Links